Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδιά

“Ένας θούριος για την αθάνατη κλεφτουριά”

Όλοι έχουμε ακούσει, πολλοί το έχουμε τραγουδήσει και χορέψει, αυτό το αθάνατο δημοτικό μας τραγούδι, πόσοι όμως γνωρίζουν το γεγονός απ’ όπου προήλθε;

Σκαλίζοντας την ιστορία θα δούμε ότι για την προέλευση αυτού «του θούριου της αθάνατης κλεφτουριάς», υπάρχουν αρκετές εκδοχές που όλες αναφέρονται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και πολλές παραλλαγές του που τις συναντούμε σε πολλά μέρη της πατρίδας

μας.

Η πρώτη λέει πως στην περίοδο της Τουρκοκρατίας «Λιβαδιά» ονομαζόταν

μια περιοχή ανάμεσα στα χωριά Κωνσταντίνοι και Διαβολίτσι της Μεσσηνίας που ήταν λιβάδια-βοσκοτόπια, τα οποία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους λιβαδότοπους της περιοχής, εξ ου και το όνομα «Λιβαδιά». Κατά την εκδοχή αυτή λοιπόν, από εκεί κίνησαν τα «Σαράντα παλικάρια» να πάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά, που τότε φημιζόταν για τα πολλά πλούτη και τις όμορφες κοκόνες της.

Η δεύτερη λέει πως στην περίοδο της Τουρκοκρατίας «Λιβαδιά» ονομαζόταν

ένα μικρό Οροπέδιο στο Όρος Λύκαιο, στα όρια των Νομών Μεσσηνίας και Αρκαδίας, στο οποίο υπήρχε λιβάδι αλλά και λημέρι-εκπαιδευτήριο τηςκλεφτουριάς. Κατά την εκδοχή αυτή λοιπόν, από εκεί κίνησαν τα «Σαράντα παλικάρια» για ναπάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά.

Η τρίτη λέει πως «Τα σαράντα παλικάρια» κίνησαν να πάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά,

Από την περιοχή του Λιονταριού της Μεγαλόπολης και ο γέρος που συνάντησαν στο δρόμο τους ήταν ο πατέρας του ήρωα της επανάστασης του ’21 Νικηταρά του Τουρκοφάγου, Σταματέλος Τουρκολέκας.

Η τέταρτη λέει πως τα «Σαράντα παλικάρια» κίνησαν να πάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά από τον Άγιο Πέτρο της Κυνουρίας και ο γέρος που συνάντησαν στο δρόμο τους ήταν ο πατέρας του πρωτοκλέφτη Μάντζαρη που καταγόταν από την περιοχή της Τεγέας.

Η πέμπτη λέει πως τα «Σαράντα παλικάρια» κίνησαν να πάνε για κλεψιά από την Λιβαδειά της Βοιωτίας στην Τοπολιτσά της Βοιωτίας, το σημερινό Κάστρο, που τότε ονομαζόταν «Τοπολιτσά» και ο γέρος που συνάντησαν στο δρόμο τους ήταν ό περίφημος Ρουμελιώτης πρωτοκλέφτης Ανδρέας Βερούσης, ο πατέρας του ήρωα της επανάστασης του ’21 Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Όλες οι εκδοχές προέλευσης του τραγουδιού, εκ πρώτης όψεως φαίνονται πειστικές. Αν τις «ψάξουμε» όμως λίγο, θα καταλήξουμε στο σχεδόν βέβαιο συμπέρασμα πως, αν τα σαράντα παλικάρια κίνησαν να πάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά, τότε πιο πειστικές είναι αυτές που αναφέρουν ως αφετηρία τους τις κοντινές στην Τριπολιτσά Λιβαδιές, της Μεσσηνίας ή του Λυκαίου όρους.

Όμως, όποια εκδοχή προέλευσής του τραγουδιού και να δεχτούμε ένα είναι το αναμφισβήτητο γεγονός: Το τραγούδι αναφέρεται σε ένα από τα πολλά περιστατικά

της ζωής των κλεφτών στην περίοδο της μαύρης Τούρκικης σκλαβιάς. Μιας πολύ σκληρής ζωής στα βουνά της σκλαβωμένης πατρίδας μας. Σίγουρα δε εκφράζει τους ατίθασους, τους ασυμβίβαστους, τους παράτολμους, τους «τρελούς», νέους εκείνης της μαύρης περιόδου, που αν δεν ήταν τέτοιοι, ίσως σήμερα να ήμασταν ακόμα σκλάβοι.

Όπως σημείωσα παραπάνω, εκτός από τις πολλές εκδοχές προέλευσης του, το τραγούδι αυτό το συναντούμε και σε αρκετές παραλλαγές σε διάφορα μέρη της πατρίδας μας, Μωριά, Ρούμελη, Κρήτη, Λέσβο, Κύπρο κ.α. Η παραλλαγή πάντως που τραγουδιέται και χορεύεται κατά κόρον, είναι αυτή που συνδέεται με τις προαναφερόμενες «Λιβαδιές» και την Τριπολιτσά:

Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδιά,

καλά κι αρματωμένα πάνε για κλεψιά στην Τριπολιτσά.

Στο δρόμο που πηγαίναν και στην δημοσιά

απάντησαν έναν γέρο έναν κλεφτόγερο.

Γεια σου χαρά σου γέρο καλώς τα, τα παιδιά.

Που πάτε παλικάρια που πάτε ορέ παιδιά;

Πάμε για κλεψιά στην Τριπολιτσά

που έχει όμορφα κορίτσια και πολλά φλουριά.

Προσέξτε παλικάρια προσέξτε ορέ παιδιά

στην Τρίπολη πριν μπείτε και στα περίχωρα,

έχει όμορφες κοκόνες μα και γλυκά κρασιά.

Τηράτε μη σας μεθύσουν και σας πιάσουνε

στον πλάτανο θα σας πάνε να σας κρεμάσουνε.

Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης γράφει γι αυτό το τραγούδι στο βιβλίο του «ΕΚΛΟΓΑΙ, Από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού» σελ. 32: Οι πολεμικές γνώσεις, τις οποίες πρέπει να έχει ο κλέφτης και οι κανόνες του βίου του, τους οποίους απαραιτήτως οφείλει να τηρεί, εκτίθενται ευσυνόπτως εις το προκείμενο άσμα, υπό τον τύπον οδηγιών γέροντος κλέφτη προς πρωτόπειρους πολεμιστές. Ο κλέφτης πρέπει να έχει ασφαλείς τόπους καταυλισμού, να ξέρει τις οδούς και τις ατραπούς των ορέων, να γνωρίζει πόθεν δύναται να πορίζεται τα εφόδιά του, πρωτίστως δε να διάγει βίο σώφρονα και νηφάλιο, αποφεύγων τους πότουκαι την προς τας γυναίκας κοινωνία, διότι η παρέκκλιση από των όρων τούτων του βίου του, θα του φέρει τον όλεθρο και την καταστροφή. Στο προκείμενο άσμα, παραλλαγές τινές έχουν διηγηματικό σχήμα. Οι νέοι δεν άκουσαν τις νουθεσίες του έμπειρου γέροντος κλέφτη και διέτρεξαν μέγα κίνδυνο από τον οποίον τους διέσωσε αποδεικνύοντάς τους ότι ήταν υπέρτερος τους όχι μόνο στην γνώση αλλά και στην ανδρεία.

Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδιά,

καλά κι αρματωμένα πάνε για κλεψιά,

πάνε για να πατήσουνε την Τριπολιτσά.

Κανένα δεν έχουν πρώτο και τρανότερο,

γυρεύουν έναν γέρο για την ορμηνειά,

πήγαν και τον βρήκαν μέσα σε μια σπηλιά,

όπου έλειωνε τ’ ασήμι κι έφτιανε κουμπιά.

Γεια σου χαρά σου γέρο, καλώς τα, τα παιδιά,

καλώς τα παλικάρια τα κλεφτόπουλα.

Σήκω γέρο να βγούμε κλέφτες στα βουνά.

Δεν το μπορώ παιδιά μου γιατί γέρασα,

περάστε από τη στάνη και τα πρόβατα

και πάρτε τον υιό μου τον μικρότερο

που ’χει λαγού ποδάρια και μπράτσα σίδερα

ξέρει τα μονοπάτια και τα σούρματα,

ξέρει τα λημέρια που λημέριαζα,

ξέρει τις βρύσες που έπινα νερό,

αχ και τα μοναστήρια που έπαιρνα ψωμί,

μα και τις τρύπες που κρυβόμουνα.

Προσέξτε παλικάρια, προσέξτε ορέ παιδιά,

στην Τρίπολη πριν μπείτε και στα περίχωρα,

έχει όμορφες κοκόνες και γλυκά κρασιά,

τηράτε μη σας μεθύσουν και σας πιάσουνε,

στον πλάτανο θα σας πάνε να σας κρεμάσουνε.

Του γέρου την ορμήνια τα παιδιά ξεχάσανε,

κρασί μπόλικο ήπιαν, μέθυσαν και τα πιάσανε,

στη φυλακή τα κλείσανε να τα κρεμάσουνε.

Σαν τ’ άκουσε ο γέρος χαμογέλασε,

την κουμπούρα ξεκρεμάει κι αρματώνεται,

στο δρόμο που πηγαίνει βρίσκει τον Πασά:

Ώρα καλή Πασά και συ ορέ Κατή,

για βγάλτε τα παιδιά από τη φυλακή,

γιατί θα σφυρίξω κλέφτικα να γίνει ταραχή.

Πηγή: Τα νέα των Σουλιμαίων.